POZBAWIENIE WŁADZY RODZICIELSKIEJ
Władza rodzicielska
Rodzicom małoletniego dziecka przysługuje tak zwana władza rodzicielska. Obejmuje ona w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw.
Art. 96 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego reguluje kwestię wykonywania pieczy nad dzieckiem. Zgodnie z nim rodzice wychowują dziecko pozostające pod ich władzą rodzicielską i kierują nim. Obowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotować je należycie do pracy dla dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień. Wykonywanie pieczy nad dzieckiem dotyczy zatem kształtowania u dziecka sfer osobowości, postaw emocjonalnych, światopoglądu oraz systemu wartości, predyspozycji intelektualnych, praktycznych wartości, znajomości zasad współżycia w społeczeństwie, obowiązkowości i zdyscyplinowania oraz samodzielności. Zaakcentowania wymaga też troska o środowisko materialne dziecka (np. warunki mieszkaniowe, posiadane przedmioty), troska o osobę dziecka w aspekcie fizycznym i koordynację fizyczną oraz umysłową sprawności dziecka.
Art. 101 k.r.o. odnosi się do zarządu majtkiem dziecka. Wskazuje on na to, że w przypadku, gdy dziecko majątek posiada, to w sytuacji gdy pozostaje pod władzą rodzicielską, zarząd tymże majątkiem sprawują rodzice dziecka, którym władza taka przysługuje, i powinni oni sprawować go z należytą starannością. Zarząd majątkiem dziecka obejmuje dokonywanie czynności, które dotyczą przedmiotów wchodzących w skład tego majątku, w tym czynności prowadzących do jego obciążenia.
Ingerencja sądu we władzę rodzicielską
Władza rodzicielska stanowi ogół praw i obowiązków względem dziecka, mających na celu zapewnienie mu należytej pieczy i strzeżenie jego interesów. Zgodnie z art. 109 k.r.o sąd opiekuńczy sprawuje nadzór nad wykonywaniem władzy rodzicielskiej i w momencie nieprawidłowego wykonywania tej władzy, może zaingerować. Ingerencja władzy państwowej w wykonywanie przez rodziców władzy rodzicielskiej może przybrać postać jej ograniczenia, zawieszenia lub pozbawienia władzy rodzicielskiej, które omawiane jest w tym artykule.
Do ograniczenia władzy rodzicielskiej dochodzi w dwóch przypadkach, gdy rodzice pozostają w rozłączeniu lub istnieje zagrożenie dobra dziecka. Ograniczenie polega na tym, że jednemu z rodziców jest powierzone przez sąd wykonywanie władzy rodzicielskiej i w ten sposób prawa i obowiązki drugiego rodzica zostają okrojone.
Warto zaznaczyć, że zgodnie z art. 106 k.r.o , jeżeli wymaga tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy może zmienić orzeczenie o władzy rodzicielskiej i sposobie jej wykonywania. Zmiana, o której mowa, może polegać na przyznaniu prawa wykonywania władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom, na uchyleniu orzeczenia o pozbawieniu rodziców (lub częściej jednego z nich) władzy rodzicielskiej. Zazwyczaj dobro dziecka wymaga zmiany orzeczenia o władzy rodzicielskiej i sposobie jej wykonywania w razie zmiany okoliczności. Przez zmianę okoliczności należy tu rozumieć taką zmianę dotyczącą sytuacji dziecka, jaka nastąpiła w porównaniu z sytuacją dziecka będącą podstawą rozstrzygnięcia sądu orzekającego o władzy rodzicielskiej i sposobie jej wykonywania.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej - przesłanki
Jak wiadomo władza rodzicielska powinna być wykonywana w taki sposób, aby nie ucierpiało na tym dobro i interes dziecka. W przypadku, gdy istnieje rażące uchybienie tego dobra i interesu, można zaingerować we władzę rodzicielską poprzez jej pozbawienie.
Do przesłanek pozbawienia władzy rodzicielskiej należą:
- trwała przeszkoda w wykonywaniu władzy rodzicielskiej
- nadużycie władzy rodzicielskiej
- rażące zaniedbanie obowiązków rodziców względem dziecka
- nieustanie przyczyn umieszczenia dziecka w pieczy zastępczej mimo udzielonej rodzicom pomocy, w szczególności trwałe nieinteresowanie się dzieckiem
Trwała przeszkoda w wykonywaniu władzy rodzicielskiej
Pierwszą przesłanką do pozbawienia władzy rodzicielskiej jest trwała przeszkoda w wykonywaniu władzy rodzicielskiej. Według Sądu Najwyższego za trwałą przeszkodę w wykonywaniu władzy rodzicielskiej rozumie się taki układ stosunków, który wyłącza sprawowanie przez rodziców władzy rodzicielskiej na stałe w tym sensie, że albo według rozsądnego przewidywania nie można ustalić czasu trwania tego układu albo – co najmniej – że układ ten będzie istniał przez czas długi. Jest to w związku z tym np. przewlekła choroba, kara długoletniego pozbawienia wolności czy choroba psychiczna.
Nadużywanie władzy rodzicielskiej
Drugą przesłanką do pozbawienia władzy rodzicielskiej jest nadużywanie władzy rodzicielskiej. Sąd Najwyższy określił, że nadużycie władzy rodzicielskiej nie musi dotyczyć tylko takich zachowań, które zostały skierowane bezpośrednio do dziecka. Nadużywanie władzy rodzicielskiej dotyczy sytuacji, gdy rodzic nie narzuca sobie jakichkolwiek ograniczeń w związku z obecnością dziecka, co oznacza, iż nie poczuwa się w żadnej mierze do troski o jego uczucia i świadomie naraża je na nieuniknione, negatywne przeżycia. Przykładami nadużywania władzy rodzicielskiej są: agresywne zachowanie, alkoholizm, groźby i przemoc domowa, zakłócanie spokoju domowego czy pozbawienie dziecka naturalnego środowiska rodzinnego, podjęcie działań zmierzających do pozostawienia dziecka przy jednym z rodziców, celowe izolowanie dziecka.
Rażące zaniedbywanie obowiązków wobec dziecka
Trzecią przesłanką do pozbawienia władzy rodzicielskiej jest rażące zaniedbywanie obowiązków wobec dziecka. Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego rażące zaniedbywanie obowiązków wobec dziecka jest to zaniedbanie poważne lub zaniedbanie o mniejszej wadze, lecz nacechowane nasileniem złej woli, uporczywością i niepoprawnością. Dopuszczalne jest pozbawienie rodziców władzy rodzicielskiej wskutek jednorazowego zachowania rodzica, ale musi to być zachowanie rażące, stanowiące zagrożenie dla zdrowia lub życia dziecka. Rażące zaniedbywanie obowiązków wobec dziecka jest to zatem: akt przemocy, naruszanie godności, nadużywanie alkoholu, nieinteresowanie się dzieckiem, niełożenie na utrzymanie dziecka, uprawianie przestępczego precedensu.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej a alimenty
Pozbawienie władzy rodzicielskiej powoduje, że rodzic traci prawo do podejmowania decyzji w sprawach dotyczących dziecka. Jednakże pomimo tego, w dalszym ciągu ma on obowiązek płacić alimenty na dziecko. Pozbawienie władzy rodzicielskiej nie ma żadnego wpływu na obowiązek ustalonego obowiązku alimentacyjnego. Jest to bowiem obowiązek wynikający z bycia rodzicem.
Ponadto warto mieć na uwadze, że niepłacenie alimentów, tj. nie wywiązanie się z obowiązku alimentacyjnego może być przesłanką do pozbawienia władzy rodzicielskiej z powodu rażącego zaniedbywania obowiązków wobec dziecka.
Wniosek o pozbawienie władzy rodzicielskiej
Z wnioskiem o pozbawienie władzy rodzicielskiej może wystąpić każdy. W praktyce są to osoby z grona rodzinnego, które wiedzą, że dziecku dzieje się jakaś krzywda.
Aby wniosek o pozbawienie władzy rodzicielskiej był odpowiednio sporządzony, należy uwzględnić w nim: datę i miejsce sporządzenia pisma, dane osoby, która z nim występuje, oznaczenie sądu właściwego, wskazanie rodzica, któremu władza rodzicielska ma zostać odebrana, sprecyzowanie żądania, uzasadnienie oraz podpis osoby wnoszącej pismo.
Przy składaniu wniosku należy uiścić opłatę sądową od wniosku wynoszącą 100 zł. Sądem właściwym przy wniosku o pozbawienie władzy rodzicielskiej będzie sąd opiekuńczy właściwy dla miejsca zamieszkania dziecka. Sprawa rozpoznawana jest w postępowaniu nieprocesowym.
Władza rodzicielska po rozstaniu rodziców
Art. 107 k.r.o. przewiduje sposób wykonywania władzy rodzicielskiej rodziców po rozstaniu. Sposób wykonywania władzy rodzicielskiej powinien zostać określony przez sąd wtedy, gdy istnieje co do tego spór pomiędzy rodzicami.
Może on wówczas powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę drugiego do określonych obowiązków i uprawnień lub pozostawić władzę obojgu rodzicom pod warunkiem przedstawienia porozumienia o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem, jeżeli ponadto istnieje pozytywna prognoza co do współdziałania rodziców w sprawach dotyczących dziecka.
Zgodne wykonywanie władzy rodzicielskiej pomimo rozłączenia rodziców wskazuje na brak potrzeby ingerencji sądu opiekuńczego. Sposób wykonywania władzy rodzicielskiej rodziców po rozstaniu zależy zatem przede wszystkim od postawy samych rodziców. Jeżeli pomimo rozstania, są oni w dalszym ciągu w stanie porozumiewać się we wszystkich ważniejszych sprawach dotyczących dziecka, wówczas sąd nie będzie musiał ingerować w wykonywanie tejże władzy, a obojgu rodzicom będą przysługiwały dokładnie te same prawa względem dziecka.
W sytuacji jednak, w której kwestie dotyczące dziecka doprowadzały będą do konfliktu między rodzicami, sposób wykonywania władzy rodzicielskiej ustalić będzie musiał właściwy sąd.