ZAPRZECZENIE OJCOSTWA
Domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki
Obowiązywanie zasady określanej jako domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki jest jednym z najczęstszych powodów wszczynania sprawy o zaprzeczenie ojcostwa. Dlaczego?
Zgodnie z treścią art. 62 § 1 k.r.o., jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem 300 dni od jego ustania lub unieważnienia, domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki. W praktyce najczęściej przepis ten znajdzie zastosowanie w następującej sytuacji.
Przykład: Anna od kilku lat pozostaje w związku małżeńskim z Robertem. Jakiś czas temu małżonkowie podjęli decyzję o rozstaniu, jednak żadne z nich nie zdecydowało się jeszcze na wniesienie sprawy o rozwód do sądu. Małżonkowie przebywają zatem w tak zwanej separacji faktycznej. Każde z nich zaczęło już sobie układać życie na nowo z kimś innym. I tak, Anna od kilku miesięcy nie utrzymuje żadnego kontaktu z Robertem. Jest w nieformalnym związku z Krzysztofem. Niedawno okazało się, że Anna i Krzysztof spodziewają się swojego pierwszego wspólnego dziecka. Należy jednak pamiętać, że Anna dalej w świetle prawa jest żoną Roberta. Dlatego też, zgodnie z treścią domniemania z art. 62 k.r., to Robert, czyli mąż Anny, a nie Krzysztof (pomimo biologicznego pokrewieństwa z dzieckiem), zostanie wpisany jako ojciec w akcie urodzenia dziecka.
Powyższe domniemanie polega zatem na przyjęciu, że ojcem dziecka jest ten, na którego wskazuje małżeństwo. Podstawą faktyczną domniemania prawnego jest pozostawanie kobiety w związku małżeńskim oraz urodzenie przez nią dziecka w czasie trwania związku małżeńskiego lub przed upływem 300 dni od jego ustania (np. poprzez rozwód) lub unieważnienia. Ważne jest to, że bierzemy tutaj pod uwagę termin urodzenia, a nie poczęcia dziecka.
W przypadku zawarcia przez matkę dziecka drugiego małżeństwa i urodzenia się dziecka przed upływem 300 dni od ustania lub unieważnienia pierwszego małżeństwa dochodzi do zbiegu dwóch domniemań. W tej sytuacji kodeks przewiduje rozwiązanie na korzyść drugiego małżeństwa. Oznacza to, iż mimo że dziecko urodziło się we wskazanym wyżej okresie, domniemywa się w takiej sytuacji, że dziecko pochodzi od drugiego męża matki. W świetle zasad doświadczenia życiowego niewątpliwie większe jest prawdopodobieństwo, że dziecko pochodzi z nowego związku, zatem przyjęte rozwiązanie jest uzasadnione. Co ważne, domniemania tego nie stosuje się w przypadku, gdy dziecko urodziło się w następstwie procedury medycznie wspomaganej prokreacji, na którą wyraził zgodę pierwszy mąż matki.
Kiedy domniemanie nie obowiązuje?
Domniemania nie stosuje się, jeżeli dziecko urodziło się po upływie 300 dni od orzeczenia separacji. Więcej o separacji przeczytasz tutaj.
Kto może zaprzeczyć ojcostwo?
Zaprzeczenie ojcostwa polega na udowodnieniu, że osoba, która została prawnie uznana za ojca dziecka, a co za tym idzie – została też wpisana w akt urodzenia, tak naprawdę ojcem dziecka (w rozumieniu biologicznego pokrewieństwa) nie jest.
Zgodnie z kodeksem rodzinnym i opiekuńczym z pozwem o zaprzeczenie ojcostwa może wystąpić:
- mąż matki (a zatem mężczyzna wpisany w akcie urodzenia dziecka jako jego ojciec mimo, że ojcem biologicznym tego dziecka nie jest),
- matka dziecka,
- samo dziecko.
Z pozwem o zaprzeczenie ojcostwa może wystąpić także prokurator, jeśli wymaga tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego.
Termin na zaprzeczenie ojcostwa
Matka dziecka może wystąpić z pozwem o zaprzeczenie ojcostwa w ciągu 6 miesięcy od urodzenia dziecka lub w ciągu roku od dnia, w którym dowiedziała się, że dziecko nie pochodzi od męża. Jest to tak zwany termin zawity, co oznacza, że nie podlega on przywróceniu.
Mężczyzna wpisany do aktu urodzenia dziecka jako ojciec dziecka może wystąpić z pozwem o zaprzeczenie ojcostwa w ciągu 6 miesięcy od urodzenia dziecka lub w ciągu roku, licząc od dnia, w którym dowiedział się, że od niego nie pochodzi, nie później jednak niż do osiągnięcia przez dziecko pełnoletności. Jest to również termin zawity i jako taki nie podlega przywróceniu.
Samo dziecko może wytoczyć sprawę o zaprzeczenie ojcostwa w ciągu 3 lat od uzyskania pełnoletności lub roku od chwili dowiedzenia się przez dziecko o tym, że dany mężczyzna nie jest jego ojcem. Jeżeli jednak dziecko nie jest jeszcze pełnoletnie, termin ten rozpoczyna swój bieg od chwili, w której uzyskało ono pełnoletność.
W przypadku zaprzeczenia ojcostwa przez prokuratora, nie obowiązuje tu żaden termin. Jedynie w przypadku śmierci dziecka przed uzyskaniem pełnoletności, prokurator może wnieść pozew o zaprzeczenie ojcostwa wyłącznie do dnia, w którym osiągnęłoby ono pełnoletność.
Pozew o zaprzeczenie ojcostwa
Zaprzeczenie ojcostwa odbywa się wyłącznie na drodze sądowej.
Dlatego też, aby wszcząć postępowanie sądowe konieczny będzie pozew o zaprzeczenie ojcostwa. Pozew powinien zawierać określenie stron, konkretne żądania powoda oraz ich uzasadnienie.
Osoba wnosząca pozew wnosi opłatę sądową od pozwu w stałej wysokości 200 zł.
Sądem właściwym jest sąd rejonowy ze względu na miejsce zamieszkania pozwanego. Zgodnie jednak z treścią art. 42 k.p.c., powództwo ze stosunku między rodzicami a dziećmi oraz między przysposabiającym a przysposobionym wytacza się wyłącznie przed sąd miejsca zamieszkania powoda, jeżeli brak jest podstaw do wytoczenia powództwa według przepisów o właściwości ogólnej. Pozew składamy do wydziału rodzinnego i nieletnich
W zależności od tego kto składa pozew, istnieje kilka możliwości w rozróżnieniu kto jest powodem a kto pozwanym. Jeśli pozew jest składany przez matkę dziecka, wówczas ona jest powódką, a pozwanymi są jej mąż oraz dziecko. W przypadku pozwu składanego przez męża matki, on jest powodem, a matka dziecka i dziecko pozwanymi. Natomiast jeśli pozew składa dziecko, ono jest powodem, a pozwanymi jest jego matka i mąż jego matki.
Istotną kwestią jest odpowiednie napisanie pozwu o zaprzeczenie ojcostwa. Ważnymi aspektami pozwu są:
- zachowanie formy pisemnej,
- złożenie pisma w odpowiednim terminie,
- odpowiednie oznaczenie sądu oraz stron,
- sprecyzowanie żądania pozwu o zaprzeczenie ojcostwa i uzasadnienie swojego żądania
- dołączenie załączników.
Załączniki stanowią ważny element pozwu. Pozew o zaprzeczenie ojcostwa powinien zawierać co najmniej następujące załączniki:
- odpis aktu urodzenia dziecka,
- odpis aktu małżeństwa matki i domniemanego ojca dziecka,
- dowód uiszczenia opłaty od pozwu w kwocie 200,00 złotych
- oraz jeśli takie istnieją, wszelkie dokumenty, które mogą być pomocne w sprawie (np. dokumenty potwierdzające pobyt oraz wykonywanie pracy za granicą w okresie koncepcyjnym)
Dowody w sprawie o zaprzeczenie ojcostwa
Obalenie domniemania ojcostwa następuje przez wykazanie, że mąż matki nie jest ojcem dziecka. Ciężar udowodnienia tego faktu spoczywa na powodzie.
Obecnie wykluczenie ojcostwa jest możliwe dzięki badaniu genetycznemu, które bez ograniczeń powinno być wnioskowane jako dowód w sprawie o zaprzeczenie ojcostwa. Jest to bez wątpienia najbardziej sprawdzona i jednoznaczna metoda.
Dodatkowo dowodami w sprawie mogą być dowody z grupowego badania krwi, dowód przyrodniczy wskazujący na niezdolność mężczyzny do obcowania płciowego albo do zapłodnienia oraz analiza podobieństw i różnic w obrębie budowy między dzieckiem a domniemanym ojcem. Dodatkowo ważne są również zeznania świadków oraz stron.
W wyjątkowych sytuacjach, sąd rozpoznający sprawę o zaprzeczenie ojcostwa, może pominąć dowód z badań porównawczych DNA dziecka i mężczyzny wpisanego do aktu urodzenia dziecka jako ojciec dziecka. Może to mieć miejsce np. wtedy, gdy w postępowaniu przed sądem zostanie wykazane, że w tzw. okresie koncepcyjnym (czyli okresie, kiedy miało dojść do zapłodnienia komórki jajowej matki dziecka), mąż matki przebywał w zakładzie karnym lub też długotrwale przebywał za granicą i nie przyjeżdżał w tym czasie do Polski.
Zaprzeczenie ojcostwa przez męża całkowicie ubezwłasnowolnionego
Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje również możliwość zaprzeczenia ojcostwa przez męża, który został całkowicie ubezwłasnowolniony. Jeśli mąż matki został całkowicie ubezwłasnowolniony z powodu choroby psychicznej lub innego rodzaju zaburzenia psychicznego, na które zapadł w ciągu terminu do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa, powództwo może zostać wytoczone przez jego przedstawiciela ustawowego, który został mu ustanowiony przez sąd.
Termin na wystąpienie z pozwem o zaprzeczenie ojcostwa w takiej sytuacji ulega przedłużeniu – nadal wynosi rok, ale biegnie od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego. Jeśli przedstawiciel ustawowy dowiedział się o tym, że dziecko nie pochodzi od męża swojej matki, to termin wynosi rok od czasu dowiedzenia się o tych okolicznościach przez przedstawiciela ustawowego. Jeśli jednak przedstawiciel ustawowy nie wytoczy rzeczonego powództwa, to mąż może je wytoczyć samodzielnie po uchyleniu ubezwłasnowolnienia. Termin wynosi rok od dnia uchylenia ubezwłasnowolnienia.
Czy możliwe jest zaprzeczenie ojcostwa, gdy dziecko zmarło?
W przypadku śmierci dziecka, zaprzeczenie ojcostwa jest możliwe tylko wtedy, gdy dziecko zmarło po wszczęciu postępowania.
Jeśli śmierć dziecka nastąpiła po wytoczeniu przez nie powództwa o zaprzeczenie ojcostwa męża swojej matki, zaprzeczenia ojcostwa mogą dochodzić jego zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki), co w konsekwencji w razie uwzględnienia powództwa może doprowadzić do ustalenia przez sąd, że dziecko nie pochodzi od męża jego matki.
Z uwagi na brak materialnoprawnej przesłanki dopuszczalności zaprzeczenia ojcostwa powództwo wytoczone po śmierci dziecka przez inne podmioty legitymowane podlega oddaleniu.