W niniejszym artykule omawiam przypadki, kiedy świadek może odmówić zeznań. Zaznaczyć już na wstępie należy, że akurat w tym artykule ograniczam się do przepisów dotyczących postępowania cywilnego, znajdujących się w Kodeksie postępowania cywilnego (w skrócie „k.p.c.”). W przypadku składania zeznań przed sądem karnym (np. w sprawie o określone przestępstwo), odpowiedzi na pytanie kiedy świadek może odmówić zeznań poszukać należy w Kodeksie postępowania karnego.
Istnieją dwa najczęstsze sposoby, z których dana osoba dowiaduje się o tym, że w sprawie cywilnej została wezwana przez jedną ze stron (lub obie strony) na świadka. Często to same strony informują świadków o tym jeszcze przed oficjalnym pismem z sądu, że zostały wskazane w pozwie (we wniosku), w odpowiedzi na pozew (wniosek) lub w dalszych pismach procesowych jako świadek, który ma potwierdzić lub zaprzeczyć określonym wydarzeniom (okolicznościom).
Czasami zdarza się jednak tak, że o fakcie wezwania do sądu dana osoba dowiaduje się dopiero bezpośrednio od samego sądu. Dzieje się tak w momencie, gdy świadek otrzymuje za pośrednictwem poczty tradycyjnej tzw. wezwanie do osobistego stawiennictwa. W takim dokumencie jest napisane:
Polski kodeks postępowania cywilnego przewiduje dwa rodzaje sytuacji, kiedy świadek może odmówić zeznań:
Co istotne, prawo do odmowy złożenia zeznań w całości lub jedynie prawo odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania, nie zwalnia wezwania świadka od obowiązku osobistego stawienia się na rozprawę w wyznaczonym przez sąd dniu i godzinie.
Zgodnie z treścią artykułu 261 §1 Kodeksu postępowania cywilnego, zasada jest taka, że nikt nie ma prawa odmówić zeznań w charakterze świadka.
Przepis ten przewiduje jednak określone wyjątki, kiedy świadek może odmówić zeznań.
Prawo odmowy składania zeznań w całości przysługuje:
małżonkom stron danego postępowania – czyli małżonkowi powoda (wnioskodawcy) lub pozwanego (uczestnika postępowania). Należy pamiętać, że prawo to przysługuje również po ustaniu małżeństwa (czyli np. po rozwodzie).
wstępnym stron – a zatem rodzicom, dziadkom, pradziadkom itd. każdej ze stron, czyli powoda (wnioskodawcy) lub pozwanego (uczestnika postępowania),
zstępnym stron – a zatem dzieciom, wnukom, prawnukom każdej ze stron, czyli powoda (wnioskodawcy) lub pozwanego (uczestnika postępowania),
rodzeństwu stron – dotyczy również rodzeństwa przyrodniego (pochodzącego tylko od jednego wspólnego rodzica). Przepis ten nie dotyczy kuzynostwa,
powinowatych stron w tej samej linii lub stopniu, jak ich wstępni, zstępni i rodzeństwo.
osobom pozostającym ze stronami w stosunku przysposobienia (w przypadku tzw. „adopcja”). Należy pamiętać, że prawo to przysługuje również po rozwiązaniu przysposobienia.
Co do powinowactwa, trzeba powiedzieć, że jest to stosunek prawny wynikający z samego faktu zawarcia małżeństwa i obejmuje stosunek między małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka (zstępnymi, wstępnymi i rodzeństwem).
Odpowiadając więc na pytanie kiedy świadek może odmówić zeznań w przypadku powinowactwa, trzeba wskazać, że prawo do odmowy zeznań będzie tu obejmowało teścia, pasierba czy rodzeństwo małżonka. Co istotne, prawo odmowy zeznań nie przysługuje małżonkowi rodzeństwa strony.
Odmowa zeznań nie jest dopuszczalna w sprawach o prawa stanu, z wyjątkiem spraw o rozwód.
Zgodnie z treścią art. 261 §2 k.p.c., świadek może odmówić odpowiedzi na zadane mu pytanie (a zatem nie ma prawa odmówić zeznań w całości) co do zasady w dwóch przypadkach.
Odmowa odpowiedzi na pytanie polega na uchyleniu się od odpowiedzi na konkretne pytanie. Jest to więc uprawnienie węższe niż odmowa złożenia zeznań w całości (opisana powyżej).
Świadek w ramach tego uprawnienia może odmówić odpowiedzi na jedno, kilka lub wszystkie pytania. Musi jednak przystąpić do zeznań i chociażby wysłuchać zadanych pytań (w przeciwieństwie do sytuacji, w której świadek z góry odmawia składania zeznań w całości).
Po pierwsze, świadek może odmówić odpowiedzi na zadane pytanie, jeżeli zeznanie mogłoby narazić jego lub jego bliskich, wymienionych w art. 261 §1 (patrz wyżej) na:
Przyjmuje się, że hańba to naganna ocena ze strony społeczności/społeczeństwa, skutkująca utratą szacunku i uznania. Odmowa odpowiedzi na pytanie jest możliwa wtedy, gdy zeznania byłyby sprzeczne z najpowszechniejszym systemem norm moralnych i obyczajowych w społeczeństwie (tak m.in. komentarz do art. 261 k.p.c., red. nacz. Rylski/red. cz. III Olaś 2023, dostęp System Prawny Legalis).
Po drugie, świadek może odmówić odpowiedzi na zadane pytanie, jeżeli zeznanie miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej.
Należy pamiętać, że o możliwości skorzystania z prawa odmowy odpowiedzi na pytanie decyduje finalnie sąd.
Duchowny może odmówić zeznań co do faktów powierzonych mu na spowiedzi.
Brak zgody na paszport dla dziecka Co do zasady, na wyrobienie paszportu dla dziecka potrzebna…
Jak napisać pozew o alimenty Sprawę alimentów na dziecko rozwiązać można w drodze polubownej lub…
Pozew o rozwód - od czego zacząć? Każdą sprawę o rozwód inicjuje złożenie do sądu…
Pierwsza rozprawa w sądzie Postępowanie przed sądem w sprawie rodzinnej można zasadniczo podzielić na dwa…
Ukrywanie majątku przez małżonka Podstawą do ustaleń w przedmiocie podziału majątku jest wprowadzenie rozdzielności majątkowej…
Zabezpieczenie alimentów Obowiązek alimentacyjny rodziców względem dziecka (dzieci) może być realizowany albo dobrowolnie, albo przymusowo.…